Podatnicy mają wiele obowiązków względem urzędu skarbowego. Nieprawidłowe wywiązywanie się z nich, takie jak przeoczenie terminu lub podawanie urzędom błędnych (nieprawdziwych) informacji, może jednak skutkować karą – mandatem, grzywną lub nawet ograniczeniem czy pozbawieniem wolności.
W niektórych sytuacjach możliwe jest uniknięcie kary, dzięki instytucji czynnego żalu, opisanej w art. 16 ustawy Kodeks karny skarbowy:
Art. 16. § 1. Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Kto powinien złożyć czynny żal?
Czynny żal w formie zawiadomienia odpowiedniego organu (np. urzędu skarbowego) składa sprawca, czyli osoba, która popełniła dany czyn zabroniony. Przykładowo, jeśli przedsiębiorca nie złożył w terminie rozliczenia rocznego PIT, to on jest sprawcą wykroczenia i on składa czynny żal.
UWAGA: Przestępstwa lub wykroczenia może dopuścić się wyłącznie osoba fizyczna, a nie inny podmiot. Dlatego np. w przypadku gdy wykroczenie dotyczy niewysłania deklaracji przez spółkę z o.o., czynny żal składa osoba odpowiedzialna za niewysłanie tej deklaracji.
Jakie elementy musi zawierać czynny żal?
W dokumencie powinny znaleźć się informacje o tym, kto go składa (nazwisko, dane teleadresowe, NIP/PESEL) oraz komu dokument jest składany.
Ważne jest, by w składanym zawiadomieniu zostały ujawnione istotne okoliczności czynu, takie jak:
- rodzaj wykroczenia lub przestępstwa skarbowego (np. niewpłacenie w terminie podatku),
- powód popełnienia czynu (np. przeoczenie terminu, pobyt w szpitalu).
- osoby, z którymi współdziałał sprawca – lub informacja o braku współpracy z innymi.
Należy też poinformować organ o tym, czy popełniony błąd został już naprawiony, np. czy została wpłacona uszczuplona należność lub czy została wysłana deklaracja, której wysyłkę przeoczono.
W jaki sposób składa się czynny żal?
Ustawa precyzuje, że informację o popełnieniu zabronionego czynu można złożyć na piśmie lub do protokołu. Możliwe jest zatem wysłanie do urzędu listu (najlepiej poleconego), informacji elektronicznej lub wniosek o zaprotokołowanie złożony w urzędzie.
Jednak najprostszą formą będzie skorzystanie ze strony internetowej https://urzadskarbowy.gov.pl/, na której po zalogowaniu się można wysłać pismo do wybranego urzędu.
Kiedy czynny żal będzie nieskuteczny?
Niestety, nie zawsze będzie istniała możliwość skorzystania z instytucji czynnego żalu. Będzie on nieskuteczny, jeśli zostanie złożony w czasie, gdy organ ma już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Innymi słowy, jeśli urząd „wie”, że dana osoba dopuściła się wykroczenia lub przestępstwa skarbowego, to jest już za późno na składanie czynnego żalu.
WAŻNE: Organ musi posiadać WYRAŹNIE UDOKUMENTOWANĄ wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia, a nie zwykłe podejrzenie.
Czynny żal będzie też bezskuteczny, jeśli sprawca nie wywiązał się jeszcze ze swoich obowiązków, np. nie wpłacił zaległości podatkowej.
Zatem choć ustawa nie określa, w jakim terminie należy złożyć czynny żal, to warto zrobić to jak najszybciej – zanim urząd dowie się o popełnieniu czynu.
Kto nie ma prawa składania czynnego żalu?
Ustawa precyzuje, że z instytucji czynnego żalu nie może skorzystać sprawca który:
- kierował popełnieniem czynu zabronionego,
- wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie czynu zabronionego,
- zorganizował albo kierował grupą przestępczą – chyba ża zawiadomienia dokonał ze wszystkimi członkami grupy,
- nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego.
Podsumowanie
Decyzja o uznaniu czynnego żalu nie jest dla organu uznaniowa. Oznacza to, że jeśli sprawca czynu dopełnił wszystkie wymagane prawem formalności, to czynny żal w pełni chroni go przed karą – niezależnie czy jest to pierwsze, czy kolejne wykroczenie/przestępstwo danej osoby.
Podstawa prawna:
- art 16. ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 859 ze zm.)