1 stycznia 2023 r. w życie weszły długo oczekiwane przez polskich podatników przepisy o grupie VAT. Grupa VAT jest przejawem kumulacji podmiotowej w podatku od towarów i usług. Po utworzeniu grupy VAT jej członkowie – na podobieństwo podatkowej grupy kapitałowej znanej z podatku dochodowego od osób prawnych – traktowani są dla celów VAT jak jeden podatnik. W praktyce zatem grupa VAT przejmuje na siebie ciężar rozliczeń i zapłaty podatku od towarów i usług w imieniu wszystkich swoich członków, ci zaś przestają być traktowani jako tacy podatnicy.
Grupa VAT jako podatnik
Wprowadzenie grupy VAT jako nowej kategorii podatnika podatku od towarów i usług niesie za sobą istotne konsekwencje zarówno dla transakcji zawieranych pomiędzy członkami grupy, jak i z podmiotami trzecimi. Skoro bowiem to grupa VAT jest uważana za podatnika podatku od towarów, to dostawę towarów i świadczenie usług dokonane przez członka grupy VAT na rzecz podmiotu spoza tej grupy VAT uważa się za dokonane przez tę grupę VAT (art. 8c ust. 2 ustawy o VAT), zaś dostawę towarów i świadczenie usług dokonane na rzecz członka grupy VAT przez podmiot spoza tej grupy VAT uważa się za dokonane na rzecz tej grupy VAT (art. 8c ust. 3 ustawy o VAT). Szczególnie istotne jest tu jednak to, że transakcje w obrębie grupy pozostają nieopodatkowane podatkiem od towarów i usług (art. 8c ust. 1). W uproszczeniu oznacza to, że rozliczenia wewnątrzgrupowe dokonywane są w kwotach netto.
Grupa VAT po jej utworzeniu wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki swoich członków (art. 15a ust. 12a). Tym samym, po powstaniu grupie VAT przysługuje między innymi prawo do zwrotu VAT, który należał się wcześniej przed powstaniem grupy jej członkom. Grupa VAT wstąpi też w obowiązek prowadzenia rozliczeń podatkowych w imieniu członków – składania deklaracji, jednolitych plików kontrolnych, komunikacji z urzędem skarbowym, itd. To grupa VAT będzie wystawiać faktury na rzecz kontrahentów spółki i będzie widniała jako nabywca towarów lub usług na fakturach wystawianych przez kontrahentów jej członków. Zdejmie to z barków poszczególnych członków grupy szereg obowiązków.
Oczywiście jest i łyżka dziegciu w tej beczce miodu – jest nią solidarna odpowiedzialność. W okresie posiadania statusu podatnika przez grupę VAT oraz po utracie przez tę grupę VAT tego statusu członkowie grupy VAT odpowiadają bowiem solidarnie za jej zobowiązania z tytułu podatku. Odpowiedzialność solidarna nie jest ograniczona kwotowo, więc w efekcie każdy z członków będzie odpowiadał za cały podatek w grupie. Może to być szczególnie niebezpieczne zwłaszcza wówczas, gdy pomiędzy poszczególnymi podmiotami w grupie VAT występują znaczne dysproporcje co do osiąganych obrotów.
Kto może utworzyć grupę VAT?
O utworzeniu grupy VAT decydują jej członkowie, zawierając pisemną umowę o utworzeniu grupy VAT. Nie oznacza to jednak, że na utworzenie grupy VAT mogą zdecydować się dowolne podmioty. Zgodnie z nowymi przepisami grupę VAT mogą utworzyć podmioty powiązane finansowo, ekonomicznie i organizacyjnie, które posiadają siedzibę na terytorium kraju lub nieposiadające siedziby na terytorium kraju, w zakresie, w jakim prowadzą działalność gospodarczą na terytorium kraju za pośrednictwem oddziału położonego na terytorium kraju.
Podatników uważa się za powiązanych finansowo, jeżeli jeden z podatników będących członkiem grupy VAT posiada bezpośrednio ponad 50 proc. udziałów (akcji) w kapitale zakładowym lub ponad 50 proc. praw głosu w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających, lub ponad 50 proc. prawa do udziału w zysku, każdego z pozostałych podatników będących członkami tej grupy. Istotne jest zatem, aby jeden z członków posiadał pakiet kontrolny udziałów, udziału w zyskach lub głosów w pozostałych członkach grupy. O powiązaniu ekonomicznym może zaś świadczyć alternatywnie to, że przedmiot głównej działalności członków grupy VAT ma taki sam charakter, rodzaje działalności prowadzonej przez członków grupy VAT uzupełniają się i są współzależne, lub członek grupy VAT prowadzi działalność, z której w całości lub w dużej mierze korzystają inni członkowie grupy VAT. Do zaistnienia powiązań ekonomiczne wystarczające jest zaistnienie jednej z opisanych powyżej okoliczności. Nie ma również przeszkód, by pomiędzy członkami grupy VAT istniały powiązania ekonomiczne różnego rodzaju. Wreszcie, z powiązaniami o charakterze organizacyjnym będziemy mieć do czynienia wówczas, gdy członkowie grupy będą (prawnie lub faktycznie) znajdować się pod wspólnym kierownictwem lub organizować swoje działania całkowicie lub częściowo w porozumieniu.
Aby grupa VAT mogła trwać, opisane powyżej powiązania pomiędzy jej członkami muszą istnieć nieprzerwanie przez okres, w jakim ta grupa posiada status podatnika. Okres ten ustalany jest przez samych członków grupy, przy czym nie może być krótszy niż trzy lata. Grupę VAT tworzy się na czas oznaczony, nie ma jednak przeszkód, by przedłużyć czas jej trwania składając do właściwego naczelnika urzędu skarbowego nową umowę co najmniej na 30 dni przed wygaśnięciem starej umowy.
Ważne: Spełnienie warunków do utworzenia grupy VAT podlega kontroli organu podatkowego. O jej powstaniu będziemy bowiem mogli mówić dopiero po dokonaniu jej formalnej rejestracji jako podatnika VAT. Z tym dniem podatnikami przestaną być również członkowie grupy, którzy zostaną wykreśleni przez naczelnika urzędu skarbowego z rejestru podatników VAT.
Przedstawiciel grupy VAT
Jak zostało już wspomniane, przejęcie przez grupę VAT od członków grupy ciężaru rozliczeń w podatku od towarów i usług będzie równoznaczne również z przerzuceniem na grupę VAT obowiązków o charakterze ewidencyjnym, informacyjnym czy technicznym. W praktyce obowiązki te będzie musiał wykonać jeden z członków grupy, a konkretnie – tzw. przedstawiciel grupy VAT.
Przedstawicielem grupy VAT może być dowolny z jej członków, który zostanie wybrany do tej roli. Ustawa nie zawiera w tym zakresie żadnych ograniczeń – nie musi to być „największy” podmiot, czy jednostka dominująca. Wybór konkretnego członka grupy na jej przedstawiciela musi zostać dokonany w umowie o utworzeniu grupy.
Przedstawiciel grupy VAT reprezentuje grupę VAT w zakresie praw i obowiązków tej grupy VAT. Oznacza to, że przedstawiciel w imieniu całej grupy dokonuje wszystkich czynności związanych z rozliczeniem VAT przez grupę – wysyła deklaracje, przygotowuje i składa jednolite pliki kontrolne, zajmuje się prowadzeniem ewidencji VAT w obrębie całej grupy.
Przedstawiciel grupy VAT w imieniu grupy VAT jest również uprawniony i obowiązany do komunikacji z organem podatkowym. Tym – jedynym dla całej grupy – będzie bowiem naczelnik urzędu skarbowego właściwy miejscowo dla przedstawiciela grupy VAT.
Czy grupa VAT może się opłacać?
Utworzenie grupy VAT ma z założenia pomóc podatnikom i uprościć ich rozliczenia, a często – wpłynąć na poprawę ich sytuacji finansowej. Założenie grupy VAT może być szczególnie korzystne np. dla tych grup podmiotów, w których jeden z podmiotów:
- prowadzi głównie działalność zwolnioną z VAT i przez to nie ma możliwości odliczenia VAT od zakupu towarów i usług od innych członków grupy;
- zajmuje się odsprzedażą (wewnątrzwspólnotową dostawą towarów lub eksportem) towarów nabytych pierwotnie od innych członków grupy, przez co stale musi występować o zwrot VAT i narażać się na kontrolę;
- spółka w grupie jest stale fakturowana przez swoich wspólników za wykonane na rzecz tej spółki usługi – co wiąże się z ryzykiem zakwestionowania prawa do odliczenia podatku naliczonego z nich wynikającego.
Biorąc pod uwagę, że po utworzeniu grupy VAT transakcje wewnątrzgrupowe będą nieopodatkowane, znikną również opisane powyżej problemy. Spółka prowadząca sprzedaż zwolnioną nabędzie od innego członka grupy towary lub usługi bez VAT – odpadnie więc problem z jego nieodliczaniem. Spółka prowadząca sprzedaż za granicę nie będzie występowała o permanentne zwroty, a spółka nabywająca usługi od swoich wspólników nie będzie musiała przejmować się ryzykiem zakwestionowana podatku naliczonego od transakcji, skoro ten najzwyczajniej w świecie nie wystąpi.
Powyższe to oczywiście zaledwie kilka przykładów. Grupa VAT sprawdzi się również wszędzie tam, gdzie członkom grupy będzie zależało na poprawie płynności finansowej zaburzanej dotąd transakcjami z innymi podmiotami powiązanymi – brak VAT w transakcjach z innymi członkami grupy to również o około jedną piątą mniejsze przelewy do podmiotów powiązanych.
Praktyka pokaże jednak, czy rozwiązanie to zostanie powszechnie zaaprobowane przez podatników i na stałe wkroczy do polskiej rzeczywistości podatkowej.
Podstawa prawna:
- art. 8c i 15a ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 931 ze zm.)